Zakres swobody wspólnego rynku europejskiego

Zasady działania wspólnego rynku europejskiego, z wyszczególnieniem swobód, opisuje Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Część trzecia tego dokumentu reguluje politykę i działania wewnętrzne UE.

Artykuł 26. precyzuje, w jaki sposób działa rynek wewnętrzny:

1. Unia przyjmuje środki w celu ustanowienia lub zapewnienia funkcjonowania rynku wewnętrznego zgodnie z odpowiednimi postanowieniami Traktatów.
2. Rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami Traktatów.
3. Rada, stanowiąc na wniosek Komisji, ustala wytyczne i warunki niezbędne do zapewnienia zrównoważonego postępu we wszystkich odpowiednich sektorach.

Wymienione w artykule cztery swobody - towarów, osób, usług i kapitału- w dalszej części Traktatu zostały podzielone na dwie części i uszczegółowione.

Swobodny przepływ towarów

Swobodny przepływ towarów między Państwami Członkowskimi reguluje artykuł 28. dotyczący unii celnej. Między Państwami Członkowskimi nie pobiera się opłat celnych (przywozowych i wywozowych), jak również opłat o równoważnych charakterze. Dodatkowo opłaty celne między państwami UE a krajami spoza niej mają być wspólne i zgodne z ustaloną taryfą. Produkty w ten sposób sprowadzone do Unii Europejskiej artykuł 29. Traktatu uznaje za objęte swobodnym przepływem towarów, o ile zostaną dopełnione wcześniejsze opłaty celne zgodne z taryfą. Dalsze przepisy mówią o zakazie stanowienia ograniczeń dotyczących eksportu i importu produktów między Państwami Członkowskimi (art. 34-35).

Jednak kolejny, 36. artykuł przyzwala na wprowadzenie takich ograniczeń w przypadku uzasadnionej obawy o dobra takie jak porządek publiczny, życie i zdrowie, ochrona środowiska, dobra narodowe czy też własność przemysłowa i handlowa. Zaznacza się, iż te wyjątki nie mogą prowadzić do dyskryminacji czy nadużyć. Wszystkie te przepisy nie wykluczają monopolów państwowych o charakterze handlowym, jednakże artykuł 37. Traktatu zastrzega, iż monopol ten nie może dyskryminować obywateli Państw Członkowskich wobec warunków zaopatrzenia i zbytu. Oddzielnie wyszczególniono rolnictwo i rybołówstwo w stosunku do swobody przepływu towarów.

Swoboda przepływu towarów obejmuje również kierunek działania Komisji Europejskiej. Artykuł 32. mówi, iż w związku z powyższymi ustaleniami dotyczącymi unii celnej, organ ten powinien kierować się:

• popieraniem wymiany handlowej UE-państwa trzecie;
• tworzeniem takich warunków konkurencji między państwami członkowskimi, by przedsiębiorstwa były coraz bardziej konkurencyjne;
• potrzebą zaopatrzenia UE w surowce i półprodukty z jednoczesnym niezakłócaniem konkurencji między państwami co do produktów końcowych;
• potrzebą unikania poważnych zaburzeń w gospodarce Państw Członkowskich oraz zapewnieniem racjonalnego rozwoju produkcji i wzrostu konsumpcji w UE.

Swobodny przepływ osób, usług i kapitału

Artykuły 45-66 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej opisują trzy swobody rynku wewnętrznego UE. Swoboda przepływu osób dotyczy pracowników, którzy na podstawie artykułu 45. Traktatu mają prawo do zatrudnienia w krajach UE a kolejne artykuły gwarantują brak dyskryminacji ze względu na narodowość pod względem obowiązków i praw pracowniczych. Uszczegółowiono, iż swoboda przepływu osób obejmuje okres poszukiwania i ubiegania się o pracę, przemieszczania się w tym celu między krajami członkowskimi, przebywanie w danym kraju zarówno podczas poszukiwania zatrudnienia, wykonywania pracy oraz po ustaniu zatrudnienia, przy czym wobec danej osoby stosuje się prawo zgodne z miejscem przebywania.

Artykuł 45. zastrzega jednak, iż ze względu na porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne oraz zdrowie publiczne mogą powstać pewne ograniczenia w tym zakresie, a także iż powyższe wytyczne nie dotyczą zatrudnienia w administracji publicznej. Artykuł 46. zobowiązuje Państwa Członkowskie oraz organy UE do dostosowania przepisów, by umożliwiały realizowanie powyższych ustaleń. Pracownik zatrudniony w jednym z Państw Członkowskich powinien mieć zapewnione wszystkie świadczenia pracownicze zgodne z przepisami poszczególnych krajów.

Pod swobodnym przepływem osób rozumie się również możliwość działalności gospodarczej w Państwach Członkowskich na zasadach określonych w artykułach 49-55, które regulują między innymi rodzaje działalności objętych prawem przedsiębiorczości oraz zapewniają tworzenie przepisów umożliwiających swobodę przedsiębiorczości na terenie UE uwzględniających jednocześnie prawo poszczególnych Państw Członkowskich. Zaznaczono też ważność dokumentów potwierdzających kwalifikacje między krajami UE.

Kolejna swoboda dotyczy przepływu usług, których zasady wyglądają podobnie, jak w poprzednich przypadkach - mianowicie Traktat przede wszystkim zakazuje stosowania ograniczeń w przepływie ich świadczenia wewnątrz UE w odniesieniu do Państw Członkowskich (przy osobnych procedurach ustawodawczych ustalenia te mogą zostać rozszerzone również poza kraje UE). W rozumieniu Traktatu usługi są świadczeniem za wynagrodzenie w zakresie, jakiego nie obejmują swobody przepływu towarów, kapitału i osób. Artykuł 62. mówi o zastosowaniu wobec przepływu usług analogicznych zasad, które zastosowano wobec prawa przedsiębiorczości i wyrażono w art. 51-54.

Ostatnią swobodą jest przepływ kapitału oraz płatności, których ograniczenia między Państwami Członkowskimi oraz między nimi a państwami trzecimi są zakazane. Zastrzega się, iż postanowienia te nie naruszają poszczególnych praw podatkowych oraz środków mających na celu utrzymanie porządku i bezpieczeństwa publicznego. Artykuł 66. zezwala na uzasadnione troską o dobre funkcjonowanie unii gospodarczej i walutowej ograniczenia przepływu kapitału z państwami trzecimi na okres do pół roku (przy założeniu, iż jest to konieczne).

Źródło: Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.