Usługi w Polsce i na świecie

1. Definicja usługi
2. Klasyfikacje usług
3. Usługi jako wyznacznik rozwoju gospodarczego krajów na świecie
4. Usługi w Polsce

1. Definicja usługi

Co to jest usługa? Słowo, które każdy zna, ale czasem nie zdaje sobie sprawy jak wiele dziedzin życia ludzkiego obejmuje. Najkrócej można powiedzieć, że usługa jest to działanie jednych podmiotów gospodarczych dla innych podmiotów (firm lub osób fizycznych), którego wytworem nie jest produkt materialny, ale możliwy do sprzedaży.

Głównymi cechami usług są:

• niematerialność
• nierozłączność procesu wytwarzania i kupna
• zmienność
• nietrwałość
• brak możliwości nabycia na własność

Przykładem może być usługa noclegowa w hotelu. Można dotknąć jej elementy jak łóżko, ale jej samej nie. Również nie można usługi „zmagazynować”, żeby sprzedać ją później, dopiero, gdy gość przybywa do hotelu, można zaproponować mu nocleg. Za każdą wizytą ten sam gość będzie obsługiwany w podobny sposób, ale usługa będzie się różniła w szczegółach. Po skończeniu pobytu rezultat gościny się również skończy, a przecież generalnie nie kupuje się pokoi hotelowych na własność (wyjątek: timesharing).

2. Klasyfikacje usług

Najczęściej spotykane klasyfikacje usług:

b) wg odbiorcy

• dla konsumentów np. gastronomiczne, finansowe, kulturalne, turystyczne, transport
• dla producentów np. wynajem maszyn, powierzchni magazynowych, naukowo‑wynalazcze, informatyczne, prawne
• dla społeczeństwa np. administracji państwowej, obrony i porządku publicznego

c) wg powiązań z innymi działami gospodarki

• materialne (zajmujące się materialnymi wyrobami i procesem ich produkcji bezpośredniej) np. transport, handel, gastronomia
• niematerialne (zajmujące się informacjami) np. informatyczne, szkolnictwo, finansowe

d) wg zasięgu oddziaływania

• lokalne np. sklep, apteka
• ponadlokalne np. szpital, uczelnia wyższa

e) wg swobody świadczenia

• obligatoryjne (nakazane prawem, niezależnie od sytuacji) np. nauka w szkołach podstawowych i gimnazjach, szczepienia ochronne
• obligatoryjno‑subiektywne (przymusowe w wyniku określonych warunków) np. wybór szkoły średniej zależy od jej dostępności przestrzennej
• fakultatywne bez ograniczeń (dobrowolne, niezależnie od sytuacji) np. skorzystanie z seansu w kinie
• fakultatywne z ograniczeniami (dobrowolne, ale na decyzję mają wpływ czynniki zewnętrzne) np. oddanie dziecka do żłobka lub wynajęcie opiekunki, na decyzję ma wpływ czynnik ekonomiczny

f) wg dziedziny działalności (skrócona Europejska Klasyfikacja Działalności)

• handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli
• sprzedaż hurtowa i detaliczna produktów rolniczych i przemysłowych, naprawa artykułów użytku osobistego i domowego
• turystyczne, noclegowe i gastronomiczne
• transportowe, magazynowe i łączności
• finansowe i organizacyjne
• administracji państwowej
• edukacyjne
• ochrony zdrowia
• komunalne

g) wg czasu powstania (Katouzian, 1970)

• stare (mało istotne we współczesnej gospodarce) np. rzemiosło
• nowe (dynamicznie rozwijające się) np. oświata, turystyka
• uzupełniające (w stosunku do nowych) np. finanse, administracja

h) wg na wynik pracy (Polarczyk, 1971)

• renowacyjne (naprawcze)
• informacyjne
• dystrybucyjne (transport, składy, magazyny, handel).
• rekreacyjne
• oświatowo-kulturalne
• organizacyjne (administ­racja, finanse itd.).
• zdrowotne

3. Usługi jako wyznacznik rozwoju gospodarczego krajów na świecie

Usługi są jednym z trzech, obok rolnictwa i przemysłu, działów gospodarki, tzw. III sektorem. Bez usług pozostałe nie mogą efektywnie działać - aby dostarczyć żywność do konsumentów należy ją przewieść, aby zachęcić do kupna wyrobów elektronicznych potrzebna jest reklama. Również istnienie organizmów państwowych bez istnienia usług byłoby znacznie utrudnione - któż wyobrazi sobie kraj bez administracji?
Dlatego procentowy udział zatrudnionych w usługach i udział usług w wytwarzaniu PKB są jednymi z wyznaczników rozwoju gospodarczego państw.

Kraje - Udział zatrudnionych w usługach

• Kraje Słabo Rozwinięte (KSR) - 10-20 % (kraje o rozwiniętej turystyce do 40 %)
• Kraje Rozwijające się (KR) - 25-58 %
• Kraje Wysoko Rozwinięte (KWR) / postindustrialne - 60-75 %

Prawo Petty'ego - w miarę wzrostu gospodarczego udział zatrudnionych w przemyśle rośnie do pewnego poziomu, a następnie spada, natomiast udział zatrudnionych w usługach stale wzrasta.

Kraje Słabo Rozwinięte (KSR) opisuje etap pierwszy modelu. Gospodarka opiera się na rolnictwie i górnictwie. Występuje wysokie bezrobocie i wiele prac jest wykonywanych sezonowo lub dorywczo. Kraje o rozwiniętej turystyce (np. basenu Morza Karaibskiego) wykazują lepsze statystyki.

Kraje Rozwijające się (KR) opisuje etap drugi modelu. Zatrudnieni w rolnictwie przechodzą do przemysłu i usług. Duży procent zatrudnionych w przemyśle jest spowodowany dwoma czynnikami: w byłych krajach socjalistycznych kładziono duży nacisk na ten sektor, oraz postęp technologiczny nie zawsze powoduje zwolnienia pracowników, ponieważ nowoczesne maszyny niejednokrotnie wymagają obsługi przez człowieka.
Następuje również dynamiczny rozwój handlu i finansów.

Kraje Wysoko Rozwinięte (KWR) opisuje etap trzeci modelu. Większość społeczeństwa pracuje w usługach, spada zatrudnienie w przemyśle, a niewielki procent jest zatrudnionych w rolnictwie. Spadek w przemyśle ma swoje źródło w zlecaniu podwykonawstw (tzw. outsourcing) innym firmom, w tym również pionów administracji, obsługi informatycznej, prawnej, marketingowej, większej specjalizacji i elastyczności.
Wraz z rozwojem gospodarczym zwiększa się ilość czasu wolnego i podnosi stopa życiowa społeczeństwa. Dlatego w KWR duży udział w usługach mają świadczenia rekreacyjne, wypoczynkowe, kulturalne oraz służby zdrowia i szkolnictwa. Czasem mówi się, że w tych gospodarkach istnieje IV sektor - usług wyższego rzędu jak przetwarzanie danych, administracji, finansowe, naukowe i badawcze, kulturalne.

Udział usług w wytwarzaniu PKB jest drugim wskaźnikiem rozwoju gospodarczego:
Do KWR zaliczają się kraje Europy Zachodniej, Japonia, a także USA, Kanada, Australia,
Reprezentantami KR są: byłe kraje socjalistyczne, Ameryki Łacińskiej oraz „tygrysy azjatyckie”.
Natomiast KSR to państwa środkowo‑południowej Afryki i Azji.

4. Usługi w Polsce

Po okresie współpracy ze Wschodem nadszedł rok 1989 i zmiana ustroju gospodarczego w Polsce, a co za tym idzie zmiana partnerów handlowych na kraje zachodnioeuropejskie. Masowo zaczęły powstawać małe, prywatne, niskobudżetowe firmy. W samym tylko 1990 r. założono ok. 300 tys. podmiotów gospodarczych, z czego 80% o charakterze usługowym. Jednak znaczna większość tych firm upadła w ciągu 1-3 lat. Dopiero od 1994 r. można mówić o wzroście gospodarczym kraju i rozwoju podmiotów, które zdołały się utrzymać na rynku. Niestety skutkiem ubocznym przemian jest wysoka stopa bezrobocia, głównie ze względu na małą elastyczność w przekwalifikowaniu zawodowym i niewystarczające wykształcenie.

W 2003 roku w usługach pracowało już 7 mln ludzi (55% wszystkich pracujących), którzy wytworzyli 66% PKB. Te dane wskazują, że Polskę można zaliczyć do grona krajów średnio rozwiniętych o nienajgorszym wzroście gospodarczym. Jednak większość to usługi materialne i podstawowe – zwraca to uwagę, że potrzebujemy wysoko wykwalifikowanych kadr usługowych.

Świadczenie usług (szczególnie szkolnictwa i opieki zdrowotnej) ma rozmieszczenie nierównomierne - najlepiej zaopatrzone są w nie obszary zurbanizowane, rozwinięte gospodarczo i województwo stołeczne.

Najdynamiczniejszy rozwój usług można zaobserwować na przykładzie wyższych uczelni. Jak grzyby po deszczu powstają nowe prywatne ośrodki, a liczba studentów zwiększyła się przez ostatnie 20 lat cztery razy.

Nie można pominąć również branży turystycznej. Ogółem w 2007 roku posiadaliśmy 6718 obiektów noclegowych z 582 105 miejscami noclegowymi. Dla porównania w 2003 roku mieliliśmy 7116 obiektów z 596 460 miejscami, a w 1995 obiektów 9 345 i miejsc 714 835. Spadek obudwu wartości jest spowodowany przechodzeniem z ilości usług na ich jakość i dostosowywanie poziomu do europejskiego.

Bibliografia:
1. Kop J., Kucharska M., Szkurłat E.: Geografia społeczno-ekonomiczna Podręcznik Liceum ogólnokształcące zakres rozszerzony; Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2003
2. Skrzypczak W., Geografia spłeczno‑ekonomiczna świata i Polski, podręcznik do szkół średnich, zakres rozszerzony, Wyd. Efekt, Warszawa, 2006
3. Staniów H., Staniów P., Geografia 2 Świat, podręcznik do szkół średnich, zakres rozszerzony, Wyd. Nowa Era, Warszawa, 2004
4. Tablice geograficzne, Wyd. Adamantan, 2004
5. Atlas Polski dla szkół średnich, PPWK, 2000
6. A. Werwicki, Zmiany paradygmatu geografii usług, Przegląd Geograficzny, z. 3-4, 1998
7. Jakubowicz E., Podstawy metodologiczne geografii usług, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1993
8. Europejska Klasyfikacja Działalności http://stary1.portalmed.pl/finn2/klasyfikacje/index.stm?klas=ekd
9. Główny Urząd Statystyczny http://www.stat.gov.pl/