Popyt i podaż, czyli wolny rynek w praktyce

Wolny rynek w praktyce - jak działa popyt i podaż?

Rynek stanowi miejsce spotkania nabywców ze sprzedającymi, którzy wyrażają chęć wymiany pieniądza na produkt, i odwrotnie. Aby doszło między nimi do zawarcia transakcji, muszą zostać określone pewne reguły wymiany. Należy także uzgodnić satysfakcjonującą obie strony cenę za dany towar.

Sytuacja ta jest źródłem konfliktu pomiędzy uczestnikami rynku. Kupujący oczekuje bowiem jak najniższej ceny, sprzedający zaś chciałby osiągnąć jak najwyższy zysk, przez co ustala ceny, które są dla niego atrakcyjne. Osiągnięcie kompromisu w kwestii ceny jest podstawowym warunkiem zawarcia transakcji.

Jak osiągnąć konsensus na rynku?

Dzięki temu, że istnieje konkurencja na rynku, kupujący nie musi rezygnować z danego dobra, tylko z tego powodu, iż jego sprzedawca żąda według niego zbyt wysokie ceny. Może udać się do innego producenta, który za ten sam towar oczekuje niższej zapłaty. W ten sposób konflikt zostaje zażegnany. Warto przy tym pamiętać, iż na rynku współzawodniczą ze sobą nie tylko producenci, ale także nabywcy dóbr i usług. Dlatego również i sprzedawca oferujący dobra po nieco wyższej cenie może znaleźć klientów. Jeśli obaj uczestnicy rynku zgadzają się na transakcję kupna i sprzedaży przy danej cenie, osiągnięta zostaje równowaga. Można ją graficznie zobrazować jako punkt przecięcia się krzywej popytu i podaży.

Wykresy podaży i popytu - punkt równowagi

• Demand - popyt
• Supply - podaż
• Price - cena
• Quantity - ilość
• Equilibrium - równowaga
• Surplus - nadwyżka
• Shortage - niedobór

Popyt i podaż - nadwyżka i niedobór towarów

Czym jest popyt i od czego zależy? Czynniki wpływające na popyt

Pojęcie popytu dotyczy konsumentów i jest związane z tym, jak zachowują się na rynku. Określa bowiem relację pomiędzy ilością dobra, jaką kupujący są w stanie nabyć w danym czasie a jego ceną. Stąd wniosek, iż wielkość popytu na dane dobro stanowi ilość tego dobra, jaką konsument jest w stanie nabyć w danym czasie i po określonej cenie. Z definicji wynika zatem, że podstawowym determinantem wielkości popytu jest cena. Zależność ta jest odwrotnie proporcjonalna. Jeśli cena, po której sprzedawane jest dane dobro wrasta, spada popyt na nie, czyli mniej osób wyraża chęć jego zakupu. Z kolei wraz ze spadkiem ceny, rośnie popyt.

Wpływ ceny na ilość towaru

Istnieją jednak odstępstwa od tej zasady i dotyczą pewnych specyficznych dóbr.

W ekonomii określa się je mianem paradoksów:

• paradoks Giffena - odnosi się do dóbr niższego rzędu i konsumentów osiągających bardzo niskie dochody. Określa on sytuację, w której wraz ze wzrostem cen danego dobra, popyt na nie rośnie. Dotyczy to towarów takich jak chleb, sól czy też trumny. Dobra te nie posiadają substytutów bądź ich cena, biorąc pod uwagę niskie dochody konsumentów, jest wciąż relatywnie niższa aniżeli cena ich substytutów. Stąd wzrost ich konsumpcji nawet przy wzroście cen.
• paradoks Veblena - w przeciwieństwie do paradoksu Giffena, odnosi się on do dóbr luksusowych i konsumentów osiągających bardzo wysokie dochody. Określa sytuację, w której wielkość popytu na dane dobro rośnie wraz ze wzrostem ceny. W ten sposób osoby zamożne starają się podkreślić swój status społeczny i dobrą sytuację materialną.
• paradoks spekulacyjny - traktuje o przyszłych oczekiwaniach konsumentów względem poziomu cen. Dotyczy zatem sfery przewidywań. Jeśli konsumenci spodziewają się wzrostu cen danego dobra, to popyt na nie wzrasta, mimo że jego cena także rośnie. Nabywcy kupują ten towar niejako na zapas, aby w przyszłości zyskać, gdyż oczekują, że jego cena stale będzie rosła.

Jeśli zaś konsumenci przewidują, że cena danego dobra w przyszłości spadnie, to popyt na nie również spada, gdyż ze względu na oczekiwany dalszy spadek cen, nabywcy ograniczają jego zakup.Analizując to, od czego zależny jest popyt, musimy mieć na uwadze zasadę ceteris paribus. Zakładamy wtedy, iż zmienia się jeden czynnik, inne zaś pozostają bez zmian. Wśród pozacenowych determinantów popytu wyróżnić można:

• zmianę dochodów konsumentów - zależność jest prosta, im mniejsze dochody uzyskujemy, tym mniej kupimy. Z kolei, wraz ze wzrostem dochodów rośnie i popyt.
• zmianę cen dóbr substytucyjnych - jest to kategoria tych dóbr, które przy zaspokajaniu określonej potrzeby mogą się wzajemnie zastępować. Charakteryzują się bowiem podobnym zastosowaniem i wartością użytkową, np. masło i margaryna. W sytuacji gdy wzrasta cena jednego z substytutów, rośnie popyt na drugi towar, gdyż staje się on relatywnie tańszy, przez co cieszy się większym zainteresowaniem konsumentów.
• zmianę cen dóbr komplementarnych - to kategoria tych dóbr, które przy zaspokajaniu danej potrzeby wzajemnie się uzupełniają, przez co nie mogą być konsumowane oddzielnie, np. buty i sznurówki, samochód i paliwo. Gdy wzrasta cena jednego z dóbr, popyt na drugie spada.
• zmianę liczby i struktury ludności - dla przykładu, gdy rośnie liczba urodzeń, wzrasta zapotrzebowanie na produkty takie jak odzież dziecięca, mleko w proszku, zabawki. Wraz ze starzeniem się społeczeństwa (zmianą jego struktury) rośnie popyt na lekarstwa, trumny, itp.
• preferencje konsumentów - w zależności od tego, jak zmieniają się nasze gusta, popyt na dane dobro może spadać bądź rosnąć. Wraz z pojawiającą się modą na dany produkt możemy mieć do czynienia z dwoma efektami:
  • efekt owczego pędu - wówczas dane dobro, jest konsumowane tylko dlatego, że inni je konsumują, nawet jeśli cena na nie wzrasta. Wyraża to chęć naśladowania pewnych osób lub grup społecznych,
  • efekt snoba - w tym przypadku konsumenci ograniczają nabywanie pewnych dóbr, nawet jeśli ich cena spada, gdyż są one chętnie kupowane przez inne gospodarstwa domowe, na tle których chcą się wyróżnić.
• działanie marketingowe - wszelkiego rodzaju działania promocyjne mogą skłonić konsumentów do zakupu pewnego określonego dobra, przez co popyt na nie wzrasta.

Wzrost popytu - zmiana punktu równowagi - wzrost podaży

Czym jest podaż i od czego zależy? Czynniki wpływające na podaż

Podaż określa relację pomiędzy ilością danego dobra oferowanego przez producentów na rynku a jego ceną, a co za tym idzie przez wielkość podaży rozumie się ilość towaru, jaką producenci są w stanie zaoferować na rynku w danym czasie i po danej cenie.

Definicja określa zatem jedną z determinant podaży - cenę. Zależność pomiędzy ceną a podażą jest wprost proporcjonalna - jeżeli cena na dane dobro wzrasta, rośnie także i podaż. Wśród pozacenowych czynników wpływających na to, jaka ilość towaru znajduje się na rynku należy wyróżnić z kolei:

• koszty produkcji - jeśli wzrastają, spada podaż,
• popyt - wraz ze wzrostem popytu na dane dobro, wzrasta jego produkcja, a tym samym podaż,
• interwencje państwa - wysokie cła lub podatki nakładane na dane dobro mogą sprawić, że jego ilość na rynku będzie mniejsza, zaś subsydia zwiększają podaż,
• czynniki losowe - susza, powódź czy też pożar mogą doprowadzić do spadku podaży,
• podjęte inwestycje - mogą obniżyć koszty produkcji lub prowadzić do wynalezienia nowych technologii, dzięki czemu producent będzie w stanie zaoferować większą ilość towarów.