Często jest tak, iż rzeczy z którymi mamy na co dzień do czynienia, kiedy przychodzi do ich zdefiniowania, nastręczają nam olbrzymich trudności. Podobnie jest z pieniądzem, z którym to praktycznie każdy z nas czy to pod postacią monet czy banknotów, miał kiedyś styczność. Patrząc z szerszej perspektywy - to właśnie na pieniądzu opiera się cały system finansowy gospodarki. Przyjmuje się, iż to właśnie pieniądz papierowy jest pierwszym papierem wartościowym, na który istnieje największy popyt ze strony wszystkich uczestników życia gospodarczego, ponieważ ma największą płynność.
Definicja pieniądza
Jednakże, aby pieniądz mógł odpowiednio realizować swoje funkcje w gospodarce musi być poddany kontroli państwa, które wprowadzają m. in. surowe rygory emisji przeciwdziałania zakłóceniom wartości i stabilności pieniądza. Patrząc na pieniądz z perspektywy życia codziennego, jak i strony czysto ekonomicznej (finansowej), zdefiniowanie pieniądza może nastręczać sporych trudności. Kiedy mówimy o pieniądzach z tej pierwszej perspektywy, mamy z reguły na myśli pieniądze, jako banknoty i monety, które jako powszechne środki płatnicze - uznawane są przez ogół w przeprowadzanych transakcjach. Z kolei definicja pieniądza w myśli ekonomicznej, zależna była od formy, w jakiej to pieniądz występował.
Metalistyczna (kruszcowa) teoria pieniądza, zakłada, iż wpływ na zmienną cen ma zwiększone lub zmniejszone wydobycie złota, a wymiana międzynarodowa powoduje wyrównanie cen w skali całego globu. W takim rozumieniu - nie obejmowano mianem pieniądza depozytów bankowych czy możliwości wyrównania bilansów płatniczych za pomocą przekazów pieniądza depozytowego. Od takiej definicji pieniądza zaczęto odchodzić dopiero w XX w. Począwszy od wybuchu I wojny światowej pieniądz powoli tracił swoją wymienialność na kruszec, od której to ostatecznie odstąpiono po wybuchu kryzysu finansowego w latach 30. Spowodowało to, iż pieniądz (oparty na parytecie złota) przekształcił się w pieniądz fiducjarny nie mający pokrycia w żadnym z kruszców. Warto również zaznaczyć, że większość klasyków ekonomii z Adamem Smithem na czele, uważali, iż aby pieniądz należycie spełniał funkcję miernika wartości, sam powinien mieć wartość. Warunek ten spełniał jedynie pieniądz kruszcowy.
Po odejściu od metalistycznej teorii pieniądza, zrodziła się nowa koncepcja definiowania pieniądza. Zakładała ona, iż wartość pieniądza nie jest zależna od wartości kruszcu, lecz od polityki władz państwowych, nadającej określonym formom pieniądza charakter środka płatniczego. Innymi słowy, teoria nominalistyczna wychodzi z założenia, że istotę pieniądza nie stanowi jego wartość wewnętrzna, lecz wartość o charakterze abstrakcyjnym, która jest oparta na zaufaniu i powszechnej akceptacji, jako środka płatniczego. W obrębie samej teorii nominalistycznej, możemy wyróżnić poniższe teorie.
Teoria konwencyjna
Pomaga ona w wyjaśnieniu założeń nominalistycznej teorii pieniądza. Koncepcja ta bierze swój początek już w starożytności, kiedy to jej fundamenty zostały opracowane przez Arystotelesa. Rozwijana w średniowieczu przez scholastyków, znalazła w czasach nowożytnych entuzjastów: J. Lock’a, G. Montanariego czy B. Davanzatiego. Fundamentem teorii konwencyjnej jest założenie, iż pieniądz nie niesie za sobą żadnej wartości materialnej, przez co nie ma on charakteru towarowego. To, jaki środek jest uznawany za pieniądz w danym społeczeństwie, wynika z umowy zawartej przez jego członków. Dlatego też uznawanie za pieniądz muszelek, worka soli, srebrnych monet czy banknotów jest kwestią czysto umowną, mającą umocowanie w porozumieniu społecznym. Podstawą owego porozumienia, co do używania pewnych znaków pieniężnych o oznaczonej wartości, są względy celowości handlu towarowego i racjonalnego gospodarowania.
Państwowa teoria pieniądza
Kolejnym wariantem koncepcji nominalistycznej teorii pieniądza była państwowa teoria pieniądza stworzona przez G. F. Knappa w 1905 r. Wychodzi ona z założenia, że pieniądz nie jest towarem, lecz samoistnym środkiem płatniczym oraz miernikiem wartości i jako nominalna wierzytelność określona przez państwo, stanowi wytwór prawa. G. F. Knapp wyróżniał pieniądz walutowy, którego funkcja środka płatniczego jest wynikiem przymusu stosowanego przez państwo, oraz pieniądz podrzędny, który również może być prawnym środkiem płatniczym (z tym że, dokonywanie transakcji przy jego pomocy nie jest powszechnie obowiązujące). Państwo tworząc pieniądz - staje się gwarantem jego wyłącznej funkcji, jako środka płatniczego. Teoria ta wąsko definiuje pieniądz, utożsamiając go ściśle z pieniądzem gotówkowym, traktując wszystkie inne środki mające zastosowanie jako środki płatnicze wyłącznie, jako surogat pieniądza. W tej koncepcji G. F. Knapp, wyróżnił dwie formy występowania pieniądza, gotówkowy i bezgotówkowy, traktując oba jako równorzędne środki płatnicze. Istotę pieniądza, według państwowej teorii G. F. Knappa, determinuje system prawny danego kraju. Nominalizm pieniądza łączy jego siłę nabywczą ze zdolnością płatniczą.
Funkcjonalna teoria pieniądza
Pieniądz można również zdefiniować na podstawie jego praktycznego zastosowania w gospodarce. Z takiego założenia wychodzi funkcjonalna teoria pieniądza, która ogólnie ujmuje istotę pieniądza. Wychodzi ona z założenia, że pieniądz pełni funkcję miernika wartości, środka gromadzenia wartości (tezauryzacji) oraz jest środkiem przekazywania wartości. Do zwolenników tej koncepcji możemy zaliczyć m. in. J. A Schumpetera, L. v. Misesa, C. Mengera czy A. Wagnera. Pomimo tego, iż funkcjonalna teoria pieniądza wyjaśnia, czym tak naprawdę jest pieniądz w gospodarce (poprzez pokazanie jego funkcji jakie pełni), to jednak nie wyjaśnia, dlaczego dany środek spełnia funkcję pieniądza.
Teoria asygnatowa
Ostatnią omawianą koncepcją pieniądza jest asygnatowa teoria pieniądza, zwana również teorią znaku pieniężnego. Rozumie ona pieniądz, jako asygnat (certyfikat) na dobra, które zostały w danym roku wytworzone (realny produkt społeczny brutto). Co więcej, każda jednostka pieniężna jest swego rodzaju prawem do określonego udziału w realnym produkcie społecznym brutto. Jednakże podobnie jak poprzednia koncepcja, ta również nie definiuje w sposób wyczerpujący wszystkich aspektów pieniądza - bowiem takie ujęcie uniemożliwia określenie realnej wartości pieniądza. Do podstaw owej koncepcji sięgali m. in. A. Miller, F. Bendixen, J. A Schumpeter, Th. Wessels, a także w późniejszym czasie monetaryści, którzy zmodyfikowali część jej postulatów.
Podsumowując, różne sposoby definiowania pieniądza wynikają z określonego aspektu, nad którym dana koncepcja skupia się najbardziej. I tak niektóre koncepcje definiują pieniądz, biorąc pod uwagę formę w jakiej występuje, inny stosunek i zaufanie członków obrotu ekonomicznego, z kolei inne podkreślają znaczenie państwa w kreowaniu i kontrolowaniu emisji określonej waluty. Jednakże wszystkie one dają nam ogólną, uporządkowaną definicję pieniądza.
Definicja papieru wartościowego
Z kolei w przypadku papierów wartościowych, trudno jest o jednoznaczną definicję, gdyż nie zostało to ustalone przez ustawodawcę. Przede wszystkim należy stwierdzić, że papiery wartościowe ucieleśniają prawa podmiotowe, które można traktować jako nośniki inkorporowanych w nich praw. Jako dokument papier wartościowy - pełni więc dość doniosłą rolę. Aby doszło do powstania zobowiązania papieru wartościowego konieczne jest wykonanie szeregu czynności: przede wszystkim musi być on wystawiony, w formie oraz treści, które są określone przepisami prawnymi. Po drugie zaś musi być on podpisany przez dłużnika. Kwestią bardzo kontrowersyjną jest moment powstania zobowiązania. Według jednej z teorii - powstanie zobowiązania następuje po jednostronnym oświadczeniu woli. Może to się odbywać w wersji:
- kreacyjnej - tu wymaga się jedynie podpisania dokumentu,
- emisyjnej - podpis dokumentu oraz jego wydanie,
- oraz tzw. dobrej wiary - konieczność uzyskania dokumentu w dobrej wierze.
Druga teoria jest umowna. Polega na wystawieniu umowy między wystawcą i odbiorcą dokumentu. Tego typu umowa dotyczy wydania dokumentu i za nią opowiada się m. in. Sąd Najwyższy. Zobowiązania związane z papierami wartościowymi omawiają m. in. przepisy Kodeksu cywilnego. Według artykułu 921 k. c. dłużnik ma obowiązek spełnienia świadczenia za zwrotem dokumentu (papieru wartościowego) lub za udostępnieniem go dłużnikowi, w celu pozbawienia do mocy prawnej stosownie do praktyk zwyczajowo przyjętych.
Regulacja ta została uzupełniona art. 921, bowiem taka sytuacja co do papierów wartościowych na okaziciela - musi nieść większe bezpieczeństwo. Ten rodzaj papieru legitymuje każdego jego posiadacza, więc jeśli dłużnik ma uzasadnione wątpliwości, czy okaziciel jest wierzycielem, powinien złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego. Bardzo ważna jest także sprawa zarzutów, które pełni dłużnik względem wierzyciela. Istnieje tu możliwość powołania się na te, które dotyczą ważności dokumentu albo też wynikają z jego treści lub służą osobiście dłużnikowi przeciwko wierzycielowi. Dłużnik może również podnieść zarzuty względem wierzyciela i mogą one służyć przeciw poprzedniemu wierzycielowi, o ile nabywca dokumentu działał świadomie na szkodę dłużnika.
Komentarze