Bezpieczeństwo, poczucie bezpieczeństwa

W ciągu całego dojrzałego życia, w różnych jego momentach pojawiają się pytania dotyczące ludzkiej egzystencji. Szczególnie ważne wydaje się być pytanie: jaki jest świat, w którym żyjemy - czy jest on miejscem bezpiecznym i czy istnieją w nim warunki sprzyjające zaspokajaniu potrzeb i realizacji naszych dążeń? Jedną z najważniejszych potrzeb człowieka jest potrzeba poczucia bezpieczeństwa.

Jej zaspokojenie prowadzi do stanu, w którym w pełni odczuwamy satysfakcję i zadowolenie z życia, dlatego istotną kwestią polityki międzynarodowej i polityki poszczególnych państw w XXI wieku powinno być dążenie do wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń cywilizacyjnych.

Kondycję człowieka i ludzkości u progu XXI wieku cechuje m. in. "poszerzenie zakresu nieufności i strachu przed różnymi przejawami oraz wyzwaniami życia [...]. Odczuwamy splątanie i nabrzmienie wielu dawnych problemów oraz powstanie nowych znacznie bardziej złożonych w sensie ekonomicznym, społecznym, naukowym i mentalnościowym. Jest to więc świat "na rozdrożu" swojej "międzyepoki" i potężnych wyzwań globalnych. Dotyczą one takich problemów światowych jak:

• ekologia,
• demografia,
• życie społeczeństw,
• rozwój ekonomiczny,
• bezrobocie,
• wyżywienie,
• rewolucja informatyczna,
• tendencje podziałów w niektórych wielonarodowych państwach.

Wśród wielu spraw współczesnego świata niewątpliwie na czoło wysuwają się problemy bezpieczeństwa. Mają one wymiar globalny, kontynentalny, regionalny, narodowy i indywidualny. Obserwujemy właśnie proces szybkiego rozszerzania się zagrożeń lokalnych, które przekształcają się w regionalne, kontynentalne i przybierają rozmiary zagrożeń globalnych. Również indywidualne życie człowieka nie pozbawione jest zagrożeń, których rozmiary mogą sięgnąć globalnych przestrzeni, bowiem "jedną ze szczególnie istotnych tendencji epoki nowożytnej jest zwrot ku globalizacji [...] - pisze w najnowszej swojej książce znany socjolog Piotr Sztompka - Społeczeństwa stają się zależne od siebie we wszystkich aspektach swojego istnienia: praktyce, ekonomii, kulturze a zakres tej współzależności nabiera prawdziwie globalnego charakteru [...] Można już dziś mówić o globalnej strukturze relacji politycznych, ekonomicznych i kulturowych, wykraczających poza tradycyjne granice i łączących odrębne społeczeństwa w jeden system".

Bezpieczeństwo oraz bezpieczeństwo narodowe - definicje

Jest to pojęcie szeroko, wieloaspektowo i różnie definiowane. W znaczeniu słownikowym w najogólniejszym sensie bezpieczeństwo oznacza "zdolność do przeciwstawienia się wszelkiego rodzaju zagrożeniom". Termin bezpieczeństwo ma znaczenie pozytywne. W potocznym rozumieniu kojarzy nam się z czymś, czego wszyscy pragną i pożądają. Bezpieczeństwo wiąże się ze spokojem, stabilnością, brakiem zagrożeń. Brak bezpieczeństwa, to poczucie, że jest w otoczeniu coś, co nam zagraża, co może doprowadzić do strat, zniszczeń, może przynieść chorobę lub śmierć. Współcześnie dla dokładniejszego określenia obszaru bezpieczeństwa dodaje się przymiotniki: osobiste, polityczne, energetyczne, narodowe itd. Bezpieczeństwo może mieć wymiar globalny, narodowy, lokalny, domowy. Jest naturalną potrzebą człowieka, podstawowym warunkiem jego bytu, jest też wartością niezbędną w rozwoju społeczeństw, funkcjonowaniu narodów i istnieniu współczesnego świata. W takim znaczeniu spotykamy się w literaturze z pojęciem bezpieczeństwa międzynarodowego.

• https://www.socium.pl/bezpieczenstwo-wewnetrzne-narodowe.html

Terminem bezpieczeństwo międzynarodowe określa się "układ stosunków międzynarodowych, który zapewnia wspólne bezpieczeństwo państw". Bezpieczeństwo międzynarodowe należy ujmować przede wszystkim jako dynamiczny proces - zmienny w czasie i przestrzeni - w którym państwa dążą do wyeliminowania agresji i innych zagrożeń dla narodowych interesów. W procesie tym coraz istotniejszą rolę odgrywają bilateralne lub wielostronne stosunki dyplomatyczne, maleje natomiast skuteczność instrumentów siły i groźby jej użycia.

Poczucie bezpieczeństwa na przełomie XX i XXI wieku

Jak wynika z powyższych teorii współcześnie rozumiane bezpieczeństwo międzynarodowe wiąże się z zagadnieniem utrzymania pokoju w skali globalnej. Polega ono głównie na dążeniu państw i narodów do pokojowego współistnienia we wszechświecie. Takie rozumienie bezpieczeństwa międzynarodowego ukształtowało się w pełni dopiero w ostatnim dziesięcioleciu XX wieku. Powojenna architektura bezpieczeństwa w skali globalnej aż do końca lat osiemdziesiątych była oparta na tzw. "równowadze strachu" , co prowadziło do rozbudowy sił zbrojnych, które w zamyśle polityków musiały być zdolne do zapewnienia nienaruszalności terytorialnej. Bezpieczeństwo pojmowano wówczas jako obowiązek zagwarantowania nietykalności terytorialnej i państwowej, którą należało utrzymać poprzez stałą gotowość militarną. Powszechna była koncepcja, zgodnie z którą, przygotowania na okres wojny można będzie wykorzystać w czasie pokoju. Kierując się tą militarystyczną maksymą rozbudowano w większości państw struktury obrony cywilnej, które w założeniu miały utrzymać kontrolę wojska nad zasobami cywilnymi (ludźmi i sprzętem) oraz wspierać siły zbrojne podczas ewentualnej wojny. Szczególnie mocno tzw. "równowaga strachu" realizowana była w okresie "zimnej wojny" i rywalizacji USA - ZSRR.

Zmiany zapoczątkowane w 1989 roku w Polsce i w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej oddaliły niebezpieczeństwo ewentualnej wojny i zapoczątkowały ewolucję bezpieczeństwa w Europie i na świecie. Rozpadł się Układ Warszawski a wojska radzieckie zmuszone zostały do wycofania się o ponad 1000 km na wschód od środka Europy. Wojna przestała zagrażać w Europie Wschodniej, co radykalnie zmieniło sposób spojrzenia na bezpieczeństwo i politykę poszczególnych państw. Na szczycie NATO w Rzymie w listopadzie 1991 roku przyjęto nową strategię opartą na tzw. "Traktacie Rzymskim". Strategia ta zwana "rewolucją kopernikańską" odwróciła kolejność priorytetów. Na pierwszym miejscu postawiono rozwiązania polityczne, na drugim - gospodarcze, a dopiero na trzecim - militarne. Konsekwencją tych posunięć było również odwrócenie dawnej koncepcji bezpieczeństwa. Założono więc, że to nie przygotowania wojenne można wykorzystać w czasie pokoju, a raczej przygotowania państw do sprostania zagrożeniom okresu pokoju, można wykorzystać w ewentualnych działaniach wojennych.

Po zakończeni "zimnej wojny", rozpadzie ZSRR i Układu Warszawskiego powstała nadzieja na długotrwały pokój i świat zaczął się zastanawiać nad tym czy mają rację bytu sojusze militarne w rodzaju NATO. Z biegiem czasu sytuacja w Europie i świecie zaczęła się radykalnie zmieniać. Powstało wiele konfliktów zbrojnych w różnych częściach świata. Sojusz Północnoatlantycki okazał się pożądanym gwarantem stabilizacji na świecie. Zgodnie jednak z nowoczesnym rozumieniem bezpieczeństwa międzynarodowego przyjął koncepcję działania opartą na współpracy, dążeniu do kompromisu w polityce międzynarodowej i na wszechobecnym militarno-politycznym dialogu.

W kwietniu 1999 roku w 50. rocznicę istnienia Sojuszu Północnoatlantyckiego podjęto "Nową Koncepcję Strategiczną", w której m. in. ustalono, że przyszłe zadania NATO muszą odpowiadać nowej sytuacji polityczno-militarnej, należy też umocnić zobowiązania dotyczące powiązań transatlantyckich i wspólnej obrony przeciw zagrożeniom. Nowa koncepcja radykalnie zmieniła oblicze NATO - z pasywnej nastawionej proobronnie organizacji NATO stała się w ostatnich latach aktywnym instrumentem zmian na świecie i solidnym gwarantem bezpieczeństwa międzynarodowego.

Bezpieczeństwo międzynarodowe, z ogromnym zasobem mechanizmów prawnych, militarnych, ekonomicznych, etycznych itp. jest pojęciem złożonym. Przyświeca mu jedna ogólna idea: powinno być gwarantem stanu, w którym każde państwo będzie rozwijać się i funkcjonować w miarę stabilnym układzie politycznym i gospodarczym, ze świadomością minimalnego zagrożenia militarnego ze strony innych państw. Idea bezpieczeństwa międzynarodowego wyraża więc właściwe każdemu państwu i każdemu narodowi dążenie do bezpieczeństwa i ugruntowanie świadomości, że w razie ewentualnej agresji lub ataku otrzyma natychmiastową pomoc ze strony innych krajów. Naturalną dążność większości państw do bezpieczeństwa globalnego regulują wspólne interesy i międzynarodowa integracja w wielu płaszczyznach: militarnych i pozamilitarnych.

Bezpieczeństwo narodowe (nazywane również bezpieczeństwem państwa) jest jedną z podstawowych funkcji każdego państwa. Jego znaczenie polega na optymalnym przeciwdziałaniu się wszelkim zewnętrznym oraz wewnętrznym zagrożeniom oraz stworzeniu warunków do przetrwania i rozwoju danego narodu w środowisku międzynarodowym.

Tradycyjne bezpieczeństwo narodowe było utożsamiane z siłą wojskową. Współczesne składniki bezpieczeństwa narodowego to - obok aspektów wojskowych i politycznych - czynniki technologiczne i gospodarcze, zasoby surowcowe oraz polityka w zakresie ekologii, demografii, spraw społecznych i humanitarnych. Bezpieczeństwo narodowe jest głównym celem działań państwa.

Polityka państwa w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego polega na wypracowaniu strategii bezpieczeństwa oraz kierowaniu przygotowaniem środków i realizacją zadań z zakresu bezpieczeństwa narodowego w koordynacji z innymi państwami oraz instytucjami bezpieczeństwa międzynarodowego. W polityce bezpieczeństwa narodowego wyodrębnia się:

• politykę gospodarczą,
• politykę wojskową,
• politykę zagraniczną i inne.

Polska również prowadzi konkretnie ukierunkowaną politykę narodową w dziedzinie bezpieczeństwa państwa.

Polska od początku swego istnienia stanowi w Europie swoisty pomost pomiędzy wschodem i zachodem. Położenie geograficzne i polityczne było w przeszłości przyczyną poważnych zagrożeń dla bezpieczeństwa naszego państwa. Dominacja polityczna, gospodarcza i militarna sąsiadów często umożliwiała im decydowanie o losach Rzeczypospolitej. Historyczne okresy chwały i potęgi państwa polskiego przeplatały się z czasami klęsk i utraty niepodległości. Koniec XX wieku przyniósł znaczne zmiany, które umożliwiły prowadzenie suwerennej polityki wewnętrznej i międzynarodowej w dziedzinie bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwo Polski na przestrzeni ostatnich kilku lat kształtuje się już w odmiennych warunkach. Istniejemy między zjednoczoną Europą Zachodnią i częściowo Wschodnią i między państwami budującymi demokrację (z wyjątkiem Białorusi). Relacje z państwami najbliższego otoczenia nie stwarzają bezpośrednich zagrożeń, choć nie możemy wykluczać konfliktu z Rosją czy Białorusią. Bezpośrednie bezpieczeństwo gwarantują nam układy regulujące wzajemne stosunki z wszystkimi krajami sąsiadującymi z terytorium Rzeczypospolitej. Prawdopodobieństwo wybuchu konfliktu zbrojnego w naszym regionie jest w chwili obecnej niewielkie. Nie oznacza to jednak, że jesteśmy zwolnieni z modernizowania i przebudowy systemu obronności. Potrzeba posiadania skutecznego systemu obronności wynika ze współczesnych uwarunkowań polityczno-militarnych i charakteru pojawiających się zagrożeń. Obecnie głównym niebezpieczeństwem dla zewnętrznego bezpieczeństwa państwa są zagrożenia kryzysowe o charakterze polityczno-militarnym lub pozamilitarnym. Mogą one mieć podłoże polityczne, społeczne, ekonomiczne, etniczne (np. naruszenie granic, przemyt materiałów niebezpiecznych, międzynarodowa przestępczość zorganizowana, terroryzm). Największym zagrożeniem Polski i całego świata są siły natury: klęski żywiołowe, epidemie i endemie, zmiany klimatyczne. Jak już zostało niejednokrotnie podkreślone współczesne rozumienie bezpieczeństwa odnosi się do wielu obszarów. Równie ważny jest aspekt ogólnoludzki, jak i osobisty, bowiem: jak zauważa prof. Andrzej Radziewicz-Winnicki w swojej najnowszej książce - "transformacje zachodzą w skali społeczności lokalnych, regionalnych, całych państw i narodów, kontynentów a nade wszystko w indywidualnym życiu człowieka".

Z punktu widzenia bezpieczeństwa, indywidualne życie człowieka oznacza rzeczywistość, w której ludzie czują się dobrze i nie odczuwają żadnych zagrożeń. I choć indywidualnie człowiek nigdy nie był tak dobrze chroniony, jak obecnie w społeczeństwie cywilizowanym, to jednak cywilizacja techniczna dając człowiekowi dobrobyt, odbiera mu komfort psychiczny. Mimo wszelkiej pomyślności narasta poczucie lęku i zagrożenia.

Destruktywne skutki cywilizacji technicznej powodują różne szkody psychologiczne. Należą do nich m. in. nadmierny stres, frustracje i lęki, alienacja, napięcia w życiu prywatnym i rodzinnym. Do tego dołączają tragedie rodzinne i osobiste, nieszczęśliwe wypadki, choroby i wszechogarniające poczucie bezradności.

Poczucie bezradności wobec wymagań codziennych sytuacji staje się elementem dominującym w psychice zagrożonego człowieka. Całe dotychczasowe poczucie sensu, plany i zdolności działania stają pod znakiem zapytania - grozi to upadkiem, osobistym zawodem, wywołuje kryzysy, wprowadza dezorganizację życia.

Bibliografia

• Banach Cz., Człowiek wobec wyzwań globalizacji i transformacji ustrojowej w Polsce. "Nowa Szkoła" 2001 nr 9
• Bańka J., Globalne problemy świata. Problemy filozofii życia. "Oświata i Wychowanie" 1989 nr 4
• Garczyński S., Potrzeby psychiczne. Niedosyt. Zaspokojenie. Warszawa: "Nasza Księgarnia" 1969.
• Gołębiewski J., Bezpieczeństwo - aspekt lokalny. "Przysposobienie Obronne w Szkole" 2000 nr 1
• Jemioło T., Zasada wystarczalności obronnej państwa a europejski system bezpieczeństwa. W: Wystarczalność obronna. Oprac. nauk. P. Sienkiewicz. Warszawa: "Bellona" 1996.
• Kuszyński R., Lęk dezintegracyjny - problem ludzkiej egzystencji. "Opieka. Wychowanie. Terapia" 1999 nr 1
• Leksykon pokoju. Warszawa: KAW 1987.
• Malak K., Bezpieczeństwo i obronność państwa. Warszawa: "Egros" 1998.
• Michalik M., Filozofia życia - czym jest i czemu może służyć? "Oświata i Wychowanie" 1989 nr 4
• Niekludow K., Pogląd na świat a poczucie sensu i zadowolenia z życia. "Psychologia Wychowawcza" 2000 nr 2-3
• Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP. Podręcznik dla studentów. Pod red. nauk. Ryszarda Jakubczaka. Warszawa: "Bellona" 2003.
• Pieter J., Życie ludzi. Wrocław [i in.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1972.
• Radziewicz-Winnicki A., Społeczeństwo w trakcie zmiany. Gdański: Gdańskie Wydaw. Psychologiczne 2005.
• Siek S., Rozwój potrzeb psychicznych, mechanizmów obronnych i obrazu siebie. Warszawa: KAW 1984.
• https://www.socium.pl/
• Szczepański J., Sprawy ludzkie. Wyd. 3 rozszerz. Warszawa: "Czytelnik" 1984.
• Sztompka P., Socjologia zmian społecznych. Kraków: "Znak" 2005.
• Tyrała P., Zarys dydaktyki obrony cywilnej - pragmatyzm pedagogiki społecznej. Rzeszów: "Fosze" 1998.