Powstanie i rozwój bankowości w Polsce datuje się od 1828 roku, gdy został powołany przez ówczesnego Ministra Skarbu Królestwa Polskiego bank centralny - Bank Polski. W 1860 roku została mu odebrana możliwość emisji papierów wartościowych, a sześć lat później został przekształcony w oddział rosyjskiego Banku Państwa.
Następnie w 1916 roku powstała Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, a 11 stycznia 1924 roku został powołany przez Sejm RP Bank Polski SA. Po wybuchu II wojny światowej trafił on ze swoimi aktywami, którymi było złoto, do Londynu, w którym przetrwał okres okupacji. Do Polski powrócił w 1946 roku, jednak nie wznowił już swojej działalności. Jednakże rok wcześniej został powołany Narodowy Bank Polski, który przejął funkcję centralnego banku państwa, którego statut został oparty na statucie Banku Polskiego.
Po wojnie polski system bankowy został zreformowany dwukrotnie. Pierwsza reforma bankowości została dokonana w latach 1948-1953 i polegała na wprowadzeniu systemu monopolu bankowego państwa socjalistycznego. Druga reforma bankowa miała miejsce w latach 1988-1989. Nastąpił wtedy powrót do zasad działania powszechnie stosowanych na świecie, które stopniowo wdrażano wraz ze zmianami, które zachodziły w gospodarce. Przyjęta została wówczas przez Sejm ustawa Prawo bankowe, która usamodzielniła aparat bankowy. Uzależniła ona wtedy korzystanie z kredytu bankowego od posiadania przez przedsiębiorstwa zdolności do spłaty zobowiązań.
Największy przełom w polskiej bankowości nastąpił w 1989 roku, kiedy zostały uchwalone przez Sejm dwie ustawy:
- Ustawa o Narodowym Banku Polskim,
- Ustawa Prawo bankowe.
Zgodnie z ustawą o NBP nastąpiła przebudowa Narodowego Banku Polskiego, która zmierzała w stronę zwiększenia jego roli, jako centralnego banku państwowego oraz banku banków. W związku z tym zadania, które dotychczas były wykonywane przez NBP, zostały przejęte przez nowo utworzone banki. Nadrzędnym zadaniem Narodowego Banku Polskiego stało się umocnienie pieniądza narodowego, a także zapewnienie płynności i bezpieczeństwa systemu bankowego, natomiast działalność kredytowa NBP została ograniczona do refinansowania pozostałych banków i udzielania kredytów w obcych walutach.
System bankowy w Polsce
Podstawowymi obecnie aktami, które regulują polski system bankowy, są trzy ustawy, w skład których wchodzą:
- Ustawa Prawo bankowe z 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. nr 140, poz. 939), której postanowienia regulują m. in. status prawny banków, status prowadzenia działalności bankowej, zasady sprawowania nadzoru bankowego, a także określają podstawowe czynności bankowe,
- Ustawa o Narodowym Banku Polskim z 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. nr 140, poz. 938), której regulacje dotyczą nadzoru bankowego i informują o wszelkich działaniach związanych z bezpieczeństwem banków oraz ulokowanych w nich przez klientów depozytach,
- Ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych z 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. nr 140, poz. 937), dzięki której przywrócono instytucję listów zastawnych i banków hipotecznych w polskim systemie bankowym.
Powyższe akty stanowią podstawę działania polskiej bankowości, która dzieli się na bank centralny, banki uniwersalne, banki hipoteczne oraz banki spółdzielcze. Banki uniwersalne są z założenia instytucjami finansowymi nastawionymi na osiąganie zysku. Gromadzą one środki pieniężne od gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, a następnie udzielają z tych środków kredytów podmiotom, które zgłaszają taką potrzebę. Natomiast banki specjalistyczne charakteryzują się tym, iż wykonują wyłącznie określone czynności. Zajmują się one m. in. finansowaniem zarówno średnio, jak i długoterminowych potrzeb, które zgłaszają przedsiębiorstwa oraz gromadzeniem oszczędności. Przykładem wyspecjalizowanego banku jest bank hipoteczny zajmujący się udzielaniem kredytów, które są zabezpieczone hipoteką. Ponadto refinansuje swoją działalność na rynku kapitałowym za pomocą papierów wartościowych, którymi są listy zastawne. Funkcjonowanie banków hipotecznych reguluje ww. Ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych z dnia 29 sierpnia 1997 r.
Komentarze