Analiza finansowa - istota, metody, rodzaje

Charakter współczesnej gospodarki rynkowej eksponuje kategorie wartościowe występujące w przedsiębiorstwie i często określany jest mianem pieniężnego. Analiza finansowa stała się istotnym narzędziem przedsiębiorców potrzebnym do podejmowania zarówno decyzji bieżących jak i strategicznych.

Należy zaznaczyć, że nie odnosi się ona jedynie do liczenia wskaźników dynamiki i struktury bilansu. Właściwej istoty analizy finansowej nie obejmuje tylko czysta wartość obliczonego wskaźnika, ale również wyjaśnienie przyczyn, które doprowadzają do zmian lub są przyczyną zastoju. Dotyczy to choćby rentowności sprzedaży w roku badanym w stosunku do okresu poprzedniego. Można określić, dlaczego ta rentowność uległa pogorszeniu, a na przykład koszty działalności remontowej w tym czasie w firmie istotnie wzrosły. Dane liczbowe ujęte w sprawozdaniu finansowym nam tego nie wyjaśnią, bo mają jedynie charakter informacyjny.

Istota analizy finansowej

Początki analizy odnoszą się do analizy bilansu. Obecnie to zdecydowanie coś więcej niż bilans lub inaczej opis liczb zawartych w bilansie. Analiza finansowa to przede wszystkim mechanizm ukierunkowany na objaśnienie czynników, które wpływają na pogorszenie lub poprawę wyników danego przedsiębiorstwa. Najprościej rzecz ujmując, możemy zdefiniować analizę finansową jako część analizy ekonomicznej, zajmującej się oceną efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa, jego sytuacją majątkową oraz finansową. Efektywność oraz sytuacja majątkowo - finansowa są ze sobą ściśle powiązane. Przyjmuje się, że wysoka efektywność prowadzi do dobrej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i odwrotnie.

Zagadnienie dotyczące analizy finansowej jest różnie definiowane w literaturze. Jedno warto zwrócić uwagę na pewne tendencje:

• Zakres zagadnień objętych analizą finansową jest systematycznie poszerzany.
• Coraz częściej odchodzi się od interpretacji liczb, które są zawarte w sprawozdaniu finansowym, by objaśniać konkretne problemy mające pewny wpływ na efektywność działalności przedsiębiorstwa, jak również jego sytuację finansową.

Według Profesora Lecha Bednarskiego, specjalisty z zakresu analizy ekonomicznej treść analizy finansowej to w większości wielkości ekonomiczne w tak zwanym wyrażeniu pieniężnym, ale również stan majątkowo - kapitałowy, ogólna sytuacja finansowa firmy oraz wyniki finansowe z poprzednich okresów itd.

Szerzej zagadnienie analizy finansowej charakteryzuje inny teoretyk ekonomii, Profesor Tadeusz Waśniewski. Uważa on, że do tematów, które leżą w sferze zainteresowań wachlarzowo pojętej analizy finansowej należy przede wszystkim zaliczyć rentowność, koszty oraz przychody ze sprzedaży, wyniki finansowe i powiązane z nimi oceny efektywności w gospodarowaniu, sytuację finansową i majątkową, pozycję firmy na rynku wobec konkurencji oraz analizę wzrostu. Profesor Waśniewski stwierdza, iż zagadnieniem analizy finansowej jest w zasadzie całokształt działalności gospodarczej firmy na rynku.

Z tym ujęciem zgadza się także inny badacz, Józef Szczepaniak, który uznaje analizę finansową za rodzaj badania zagadnień ogólnych, dotyczących funkcjonowania przedsiębiorstwa, gdzie przedmiotem analizy są wielkości syntetyczne, dające ogólny obraz efektów ekonomicznych działań przedsiębiorstwa jako całości i efektów otrzymanych na różnych odcinkach jego działalności. Szczepaniak nie zapomina też o składnikach majątkowych, będących wyposażeniem przedsiębiorstwa, sposobie ich finansowania, rozliczeniach finansowych z innymi firmami, instytucjami czy budżetem państwa oraz wypracowanych nadwyżkach i ich podziałowi. Analiza finansowa odnosi się więc do szeroko rozumianej finansowej strony działalności przedsiębiorstwa na rynku wraz z wszelkimi zagadnieniami, które tej sytuacji towarzyszą.

Wszyscy wymienieni wcześniej naukowcy zajmujący się analizą finansową przedsiębiorstw akcentują jedną wspólną cechę swoich badań. Uważają oni, iż przedmiotem analizy finansowej są wielkości wyrażane w ujęciu pieniężnym. Podkreślają również, że przedmiot tej analizy stanowi efektywność gospodarowania w przedsiębiorstwie, płynność finansowa, przychody, koszty, rentowność oraz wynik finansowy.

Kontrola dotycząca mechanizmów, które zapewniają profesjonalnie prowadzonej firmie funkcjonowanie na rynku i stały rozwój jest jednym z istotniejszych elementów sukcesu.

Analiza finansowa wykrywa problemy powstające w trakcie działalności przedsiębiorstwa, nazywa je i pomaga zniwelować ryzyko ponoszone przez przedsiębiorcę.

Rodzaje analizy finansowej

Analiza finansowa to narzędzie, które cechuje pewna elastyczność. W zależności od potrzeb danego przedsiębiorstwa można skorzystać z różnych rodzajów takiej analizy. Przyjmuje się, że podstawą doboru odpowiedniego badania finansowego są kryteria podziału.

Wyróżniamy siedem takich kryteriów

Pierwszym kryterium podziału jest przyjęta metoda badań. Ze względu na wybraną metodę badań możemy mówić o:

• funkcjonalnej, która polega na badaniu odcinkowych zjawisk występujących w firmie, często bez wiązania ich z innymi zjawiskami. Tego rodzaju badanie mogą przeprowadzić osoby nadzorujące te zjawiska w przedsiębiorstwie i znające je. To znacznie skraca czas analizy.
• kompleksowej, obejmującej swoim zakresem wszystkie zjawiska występujące w przedsiębiorstwie w konkretnym czasie we wzajemnych uwarunkowaniach oraz związkach. Wszystkie procesy są uporządkowane według hierarchii ważności, więc można oddzielić zjawiska główne od pobocznych. Ten rodzaj analizy jest czasochłonny i trudniejszy w przeprowadzaniu. Trzeba całościowo spojrzeć na przedsiębiorstwo, dlatego analiza kompleksowa jest znacznie dokładniejsza od funkcjonalnej.
• decyzyjnej, sfokusowanej na dostarczeniu informacji ułatwiających przedsiębiorstwu podejmowanie decyzji. Bada się tutaj zjawiska występujące w układzie przyczynowo -skutkowym oraz chronologicznym. Skuteczność tej analizy zależy od charakteru i problematyki rozpatrywanej kwestii.

Przedsiębiorstwo można również analizować na podstawie zakresu przedmiotowego badań. Wyróżniamy wtedy dwa rodzaje analizy:

• całościowa odnosi się do wszystkich zjawisk, które występują w przedsiębiorstwie. W zależności jakie są oczekiwania wobec badań, analiza może być przeprowadzona na poziomie ogólnym lub całościowym. Charakterystyka ogólna, to opis zjawisk gospodarczych od strony strukturalnej, jakościowej, dynamicznej bez głębszego analizowania przyczyn zaistniałej sytuacji. Badania szczegółowe rozpatrują poszczególne zjawiska patrząc na wzajemne powiązania i zwracając uwagę na wyjaśnienie przyczyn niepowodzeń w konkretnych segmentach firmy.
• odcinkowa (zwana też problemową) obejmuje fragment działalności przedsiębiorstwa, np. dział logistyki, lub konkretny problem, np. poziom zadłużenia przedsiębiorstwa. Bada się wybrane zagadnienie dogłębnie oraz wszechstronnie. Ten rodzaj analizy stosuje się w przypadku potrzeby zreformowania konkretnego odcinka funkcjonowania firmy bez analizowania kompleksowego, które zajmuje więcej czasu, a nie daje gwarancji wykrycia problemu.

Pod względem stopnia szczegółowości badań analitycznych można wyodrębnić dwa rodzaje analiz:

• ogólna, która zwraca uwagę na najistotniejsze zagadnienia rozwoju oraz funkcjonowania przedsiębiorstwa. W związku z tym, ten rodzaj badań opiera się na niewielkiej liczbie wskaźników syntetycznych. Analiza ogólna sprawdza się w ocenie całokształtu działalności firmy i przygotowaniu argumentów wspierających podejmowanie ważnych dla przedsiębiorstwa decyzji.
• szczegółowa - odnosi się do rozwijania i pogłębiania badań objętych wcześniej analizą ogólną. To działanie zmierza do rozpoznania początkowych czynników kształtujących analizowane zjawisko i prowadzi do ustalenia ich wpływu na zmianę tego zjawiska. Następnie, rozpatruje się wnikliwie zależności, które występują między elementami składowymi omawianego zjawiska. Analiza szczegółowa jest czasochłonna ale jej wyniki pozwalają skutecznie usprawnić funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Mówiąc o formie prowadzonych badań, rozróżniamy analizę wskaźnikową oraz rozliczeniową:

• wskaźnikowa - generuje informacje o sytuacji finansowej firmy oraz wynikach jej działalności na rynku opartych o zbiór wskaźników logicznie ze sobą powiązanych. Na podstawie wartości tych wskaźników można formułować wnioski dotyczące przyszłości firmy.
• rozliczeniowa - bada zależności i współzależności między poszczególnymi zjawiskami. Umożliwia to identyfikację czynników kształtujących badane relacje. Ten rodzaj analizy charakteryzuje się dużą wartością poznawczą i w zestawieniu z analizą wskaźnikową jest bardziej przydatny w procesie zarządzania. Analiza rozliczeniowa jest czasochłonna i wymaga od analityka dobrej znajomości zagadnień związanych z przedsiębiorstwem oraz dobrego warsztatu metodycznego.

Patrząc na przedsiębiorstwo z perspektywy czasu objętego analizą mówimy o trzech rodzajach badań:

• retrospektywna odnosi się do przeszłości. Bada ona zjawiska występujące w firmie w latach poprzednich, analizuje ich skutki i ocenia trafność podejmowanych wówczas decyzji. Ten rodzaj analizy ma dwa główne cele: poznawczy oraz decyzyjny. Należy zaznaczyć, że analiza retrospektywna z racji szybko zmieniającego się otoczenia nie odgrywa już tak ważnej roli jak kiedyś. Niezwykle trudno na podstawie zjawisk występujących w przestrzeni firmy dawniej prognozować jej dalsze działania w teraźniejszości, która opiera się na innych zasadach np. prawnych.
• bieżąca polega na zbieraniu informacji o przebiegu realizacji rzeczywistych zadań w określonym czasie. Następnie porównuje się je z wielkością ustaloną w planie, ustala odchylenia i sygnalizuje nieprawidłowości. Dzięki temu można w porę podjąć działania naprawcze czy korygujące. Ten rodzaj analizy pomaga w operatywnym zarządzaniu firmą. Informacje są dostarczane na bieżąco, więc pozwalają skutecznie niwelować pojawiające się problemy.
• prospektywna ma w zasadzie charakter decyzyjny. Dzięki stosowanym metodom pozwala oceniać różne projekty i poprzez eliminację ofert mało efektywnych czy obarczonych zbyt dużym ryzykiem, wybrać optymalne dla firmy rozwiązanie. Ten rodzaj analizy wykorzystuje się również w kształtowaniu długofalowej strategii przedsiębiorstwa.

Pozostałe dwa kryteria podziału nie wymagają szerszego omówienia. Jeżeli dokonuje się analizy ze względu na zakres przestrzenny badań, to mówimy o analizie pojedynczego przedsiębiorstwa lub analizie międzyzakładowej. Badania pod kątem przeznaczenia analizy dzieli się na wewnętrzne lub zewnętrzne.

Istnieje wiele rodzajów analizy finansowej i każdy z tych rodzajów jest skutecznym narzędziem wspomagającym zarządzanie przedsiębiorstwem. Należy korzystać z tych narzędzi w sposób odpowiedni, wybierając taką jej formę, która doskonale sprawdzi się w danym środowisku. Warto też wziąć pod uwagę umiejętności analityków i czas potrzebny na wykonanie badania.