Elementy konstrukcyjne podatku. Osiągnięcie celów podatkowych wymaga precyzyjnego określenia, kto płaci podatek, od czego jest opłacany i obliczany, w jakiej wysokości i w jaki sposób powinien być płacony oraz kiedy.
Elementy te dotyczą ustalenia podatkowoprawnego stanu faktycznego, są więc podstawą konstrukcji podatków, dlatego nazywa się je także techniką podatkową lub zmiennymi cechami podatków. Elementy te mogą być tzw. elementami koniecznymi w konstrukcji podatku bądź występującymi incydentalnie, co nie oznacza, że rzadko spotykanymi.
Do elementów koniecznych zalicza się podmioty podatku, przedmiot opodatkowania, sposób i termin zapłaty podatku, natomiast do elementów incydentalnych: podstawę opodatkowania, stawki podatkowe, zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe. Warto podkreślić, że od założeń zawartych w systemie podatkowym i szeroko rozumianej konstrukcji podatków zależą siła i kierunki ich funkcjonowania. Czasem błędy w założeniach i wadliwe konstrukcje powodują działania podatków niezgodne z zamierzeniami ich twórców. Często też za pomocą tych narzędzi chce się realizować zadania, co z wielu względów jest niewykonalne. Dlatego też w zakresie konstrukcji podatków należy działać ostrożnie, rozważać różne aspekty i kierunki motywacji.
Podmioty podatku
W stosunkach podatkowoprawnych wyróżnia się dwie kategorie podmiotów podatku: czynny i bierny. Podmiotem czynnym jest państwo lub inny związek publicznoprawny (np. gmina), uprawniony do nakładania i pobierania podatków. Natomiast podmiotem biernym są podatnik, płatnik oraz inkasent.
Podatnik to osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna mniemająca osobowości prawnej, podlegająca obowiązkowi podatkowemu, ponosząca ciężar podatku. Materialny ciężar podatku mogą ponosić, z jednej strony, podmioty, na których ciąży obowiązek zapłaty podatku, z drugiej zaś podmioty inne niż te, które podatek formalnie zapłaciły. Należy więc wyróżnić podatnika w sensie formalnym, zobowiązanego z mocy prawa do zapłaty podatku, oraz podatnika w sensie materialnym, ponoszącego pod względem gospodarczym ciężar podatku.
Płatnikiem jest podmiot zobowiązany, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i odprowadzenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. Podatnikiem i płatnikiem mogą być te same lub różne podmioty. Jeżeli np. podmiot prowadzi działalność gospodarczą i samodzielnie opłaca podatki, to jest jednocześnie i podatnikiem, i płatnikiem. Z kolei zatrudniony pracownik pobierający wynagrodzenie jest podatnikiem podatku dochodowego od osób fizycznych, natomiast płatnikiem tego podatku jest jego pracodawca.
Inkasent natomiast nie oblicza należnego podatku, jest wyłącznie zobowiązany do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go na rachunek organu podatkowego. Najczęściej jest on wykorzystywany do poboru podatków i opłat samorządowych.
Przedmioty podatku
Przedmiotami podatku są sytuacje faktyczne lub prawne (osiągnięcie dochodu, zrealizowanie przychodu, posiadanie majątku) oraz zdarzenia (udzielenie pożyczki, zawarcie umowy), z których wystąpieniem przepisy prawa spowodują powstanie obowiązku podatkowego. Przedmiot podatku wskazuje zazwyczaj jego nazwa, np. podatki: dochodowy, od towarów i usług, od gier, rolny, leśny, od spadków i darowizn. Dodać jednak należy, że przedmiotem opodatkowania nie jest dochód, przychód, majątek w ich sensie fizycznym, ale raczej osiąganie przez kogoś dochodu, zrealizowanie przychodu, bycie właścicielem majątku.
Podstawa opodatkowania
Podstawa opodatkowania to wielkość zależna od przedmiotu opodatkowania, wyrażonego wartościowo lub w innych jednostkach fizycznych (np. metrach, tonach, ilościach, sztukach). W poszczególnych tytułach podatkowych podstawą opodatkowania jest:
- w podatkach dochodowych: wysokość uzyskanego dochodu;
- w podatku od towarów i usług: obrót lub wartość celna towaru powiększona o należne cło, podatek akcyzowy (w przypadku wyrobów akcyzowych);
- w podatku od nieruchomości: powierzchnia użytkowa budynków, powierzchnia gruntów bądź wartość budowli;
- w podatku leśnym: powierzchnia lasu, wyrażona w hektarach, wynikająca z ewidencji gruntów i budynków;
- w podatku od środków transportowych: rodzaj środka transportowego.
Komentarze